Podczas Konferencji „Biblioteka BLISKO Czytelnika – spotkania ludzi książki” uczestniczyliśmy w interaktywnej debacie, odbyły się też cztery warsztaty. Działania warsztatowe podzielono na dwa moduły, będące różnymi spojrzeniami na te same zagadnienia – problemy bibliotek zaobserwowane po różnych stronach lady, czyli widziane przez Bibliotekarzy i Czytelników.
Poniżej prezentujemy Państwu relacje i materiały zaakceptowane / przesłane przez Prowadzących.
Debata interaktywna „Czas kryzysów. Czy (i jak) zmieniają się bibliotekarze i czytelnicy?”- Jacek Królikowski i dr Marcin Karwowski
W debacie, dzięki nowoczesnym narzędziom cyfrowym, udział wzięli wszyscy uczestnicy Konferencji. Rozmowa skupiła się wokół tematu światowych kryzysów, postrzeganych w wielu wymiarach i na wielu płaszczyznach oraz roli biblioteki w reagowaniu na otaczającą nas rzeczywistość.
Grupa zielona: Warsztat „Metody wspierania dobrostanu i sprężystości psychicznej czytelników i bibliotekarzy” – dr WANDA MATRAS-MASTALERZ
Warsztaty zostały podzielone na dwie części. W pierwszej dr Wanda Matras-Mastalerz wprowadziła uczestników w tematykę zdrowia psychicznego, w szczególności rozwijając pojęcia dobrostanu oraz rezyliencji, czyli odporności psychicznej i umiejętności radzenia sobie po trudnych doświadczeniach życiowych. Budowanie programów wzmacniających dobrostan innych to priorytet polityki oświatowej 2023.
Prowadząca warsztaty omówiła zaproponowaną przez siebie wizję biblioteki jako empatycznego miejsca dialogu, rozwoju i wsparcia, które jest wrażliwe na potrzeby użytkowników, ale także pracowników. Aby to było możliwe, warto podnosić kompetencje pracowników, tak by zespół mógł sprostać tym wymaganiom. Człowiek jest bowiem istotą społeczną, a biblioteka to miejsce spotkań i miejsce książek.
Uczestnicy warsztatów dowiedzieli się, że literatura stwarza przestrzeń do dialogu, służy do rozmowy – z kimś i z samym sobą. Ważne, by książka rezonowała w nas i razem z nami, otwierała nas, budując wiarę we własne możliwości i wpływając na odporność psychiczną. Dlatego też podczas spotkania, w formie prezentacji, przedstawione zostały, w kontekście wykorzystania w pracy warsztatowej z czytelnikami, polecane tytuły wydane w ostatnich latach. Były to m.in.:
- Rick Hanson, Forrest Hanson, Rezyliencja: jak ukształtować fundament spokoju, siły i szczęścia, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2019,
- Kobi Yamada, Może: o magicznym potencjale, który drzemie w każdym człowieku, Olsztyn: Wydawnictwo Levyz, 2021,
- Tal Ben-Shahar, Jak cieszyć się życiem. Dobrostan w pięciu odsłonach, Warszawa: Zwierciadło, 2022,
- Irvin D. Yalom, Dar terapii, Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2022,
- Iwona Pietrzak- Płachta, Wypożyczalnia skrzydeł. Opowieść o magii czytania, Warszawa: Wydawnictwo Agora dla dzieci, 2023,
- Ryszard Koziołek, Czytać, dużo czytać, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2023,
- Ryszard Koziołek, Dobrze się myśli literaturą, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2022,
- Andrzej Szczeklik, O uzdrowicielskiej mocy natury i sztuki, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2021,
- Andrzej Szczeklik, Słuch absolutny. Andrzej Szczeklik w rozmowie z Jerzym Illgiem, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2023,
- Beata Krupska, Szklany człowiek, [w:] „Bajki”, Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2015,
- Wiesław Łukaszewski, Pięknie się różnić mądrze być podobnym o pożytkach dostrzegania podobieństwa między ludźmi, Sopot: Wydawnictwo Smak Słowa, 2019,
- Iwona Majewska-Opiełka, Powrót do siebie prawdziwej. Młoda, ale bez przesady, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2023,
- Oliver Burkeman, Cztery tysiące tygodni, Lubicz: Wydawnictwo Insignis, 2022,
- Anna Machacz, Wrażliwiec, Kraków: Wydawnictwo Wrażlive, 2023,
- Julia Cameron, Droga artysty. Jak wyzwolić w sobie twórcę, Warszawa: Wydawnictwo Szafa, 2022,
- Lisa Aisato, Życie, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2022.
W drugiej części spotkania prowadząca poruszyła aspekty budowania inteligencji emocjonalnej, która jest krokiem do zrozumienia siebie i drugiego człowieka. Co za tym idzie – wpływa na jakość komunikacji i obsługi użytkownika. Omówione zostały typy czytelników trudnych, z którymi można spotkać się w codziennej pracy: czołg, granat, profesor, milczek, chorągiewka, indywidualista, maruda, ten któremu się należy i spryciarz. Przygotowane i przeprowadzone ćwiczenia miały na celu uzmysłowienie uczestnikom ich mocnych stron oraz zalet.
W podsumowaniu, uczestnicy warsztatów dowiedzieli się jak ważna jest codzienna higiena życia psychicznego, która wyraża się m.in. w zdrowym trybie życia i aktywności fizycznej, zwłaszcza z wykorzystaniem ruchu naprzemiennego. Szkolenie zakończyła myśl pełna nadziei, że pomimo przeciwności losu, nigdy nie jest za późno na nowy początek.
Warsztaty przebiegły w przyjaznej atmosferze i zostały odebrane bardzo pozytywnie przez uczestników – przedstawicieli różnych profesji (bibliotekarzy z bibliotek publicznych, naukowych i uczelnianych oraz pedagogów i lokalną blogerkę).
Relacja: Małgorzata Wiak i Hanna Wojaczek / Biblioteka Publiczna w Ożarowie Mazowieckim
Grupa żółta: Warsztat „Bibliotekarz z pokolenia „Z” / Czytelnik z pokolenia „Z”. Techniki pracy, organizacja przestrzeni, budowanie oferty dla nowych pokoleń” – ŁUKASZ BRAUN
Grupa niebieska: Warsztat „Trudny czytelnik? / Trudny bibliotekarz? Jak z nim pracować i rozmawiać?” – dr ANNA M. KIEŁBIEWSKA
Podczas dwuczęściowych warsztatów omówione zostały trudne i często niezręczne sytuacje, które mają miejsce w zawodzie bibliotekarza. Uczestnicy rozmawiali o tym, jak powinna wyglądać relacja Bibliotekarz – Czytelnik, by obie strony czuły się w niej swobodnie i bezpiecznie. Dużo miejsca poświęcono także asertywności i stawianiu granic.
Kim tak naprawdę jest „trudny”, albo raczej „wymagający” czytelnik? Temu zagadnieniu poświęcona została pierwsza część warsztatów. Uczestnicy mogli podzielić się swoimi doświadczeniami i przykładami „trudnych” zachowań, wobec których czasem ciężko utrzymać profesjonalizm i neutralnie na nie odpowiedzieć, szczególnie kiedy celują w bibliotekarzy personalnie lub nawet przekraczają ich fizyczne granice. Obecność na sali nie tylko bibliotekarzy, ale również czytelników dała wyjątkową okazję spojrzenia na to zagadnienie z obu stron bibliotecznej lady. Było to naprawdę ciekawe doświadczenie, w którym uczestnicy byli zgodni, iż o jednym warto zawsze pamiętać – u każdego co innego i w różnym stopniu może wywoływać dyskomfort. W każdej sytuacji należy wykazać się wrażliwością i zrozumieniem, które oczywiście są niezwykle ważne nie tylko w zawodzie bibliotekarza.
Następnie uczestnicy warsztatów na konkretnych przykładach ćwiczyli, jak na pewne zdania odpowiedzieć w wyważony i asertywny sposób, nie popadając przy tym w fałszywą uniżoność i nie wykazując najmniejszych nawet oznak agresji. Podzieleni na grupy odgrywali scenki, w czasie których przedstawiali różne formy reakcji bibliotekarzy na „wymagające” wypowiedzi czytelników.
Przykłady:
- „Nie ma nic nowego?”
Uniżenie:
– „Przepraszamy , obiecujemy jak najszybciej dokonać zakupu i w pierwszej kolejności powiadomimy Panią/Pana”.
Asertywnie:
– „Zakupy robimy na bieżąco, jednak opracowanie książek wymaga czasu”.
Agresywnie:
– „To nie Empik!”.
- „Tak mi pani ten tytuł zachwalała, albo sama pani nie czytała, albo ma fatalny gust”
Uniżenie:
– „Bardzo mi przykro. Przepraszam Pana. Rzeczywiście nie przeczytałam tej książki”.
Asertywnie:
„Uważam, że książka jest interesująca. Widocznie mamy inny gust”.
Agresywnie:
– „Co Pan nie powie?! W zasadzie mogłam się domyśleć, że się panu nie spodoba. To Pan ma fatalny gust!”.
Prowadząca podkreśliła, że komunikacja Bibliotekarz – Czytelnik odbywa się nie tylko na poziomie werbalnym. O wzajemnym nastawieniu świadczy też mowa ciała i sposób, w jaki utrzymywany jest kontakt wzrokowy. Również cisza ma swój wydźwięk. Nie zawsze jest to chwila odpoczynku i wytchnienia. Przez ciszę również można okazać emocje. Czasem jest to cisza wymowna, dająca rozmówcy jasno do zrozumienia, że nie godzimy się na jego zachowanie. Kilku – kilkunastosekundowa cisza często jest też skuteczniejsza niż wypowiedziane w złości słowa. Siła spokoju może dać lepsze efekty niż nieprzemyślana wypowiedź.
W drugiej części warsztatów odwrócono perspektywę, podejmując próbę odpowiedzi na pytanie, jakie cechy może mieć „trudny bibliotekarz” w kontaktach z użytkownikami biblioteki i współpracownikami. Uczestnicy byli zgodni, że praca bibliotekarza to nie tylko „trudni” czytelnicy. To przede wszystkim satysfakcjonująca praca z człowiekiem, w której można rozwijać się na różnych polach. Ta część warsztatów dała więc okazję podzielenia się dobrymi doświadczeniami i pozytywnymi wartościami charakteryzującymi zawód bibliotekarza. Z podawanych refleksji wynikało, że pracownicy bibliotek to grupa ludzi pełnych pasji, zaangażowania i oczywiście zamiłowania do książek.
Najlepsze w pracy bibliotekarza (wg wypowiedzi uczestników) to:
- Dostęp do sprawdzonych źródeł informacji
- Praca z innymi ludźmi
- Kontakt z książkami
- Książki na wyciągnięcie ręki
- Możliwość rozwoju, doskonalenia, wyjazdy, szkolenia
- Zadowoleni czytelnicy
- Różnorodność organizowanych zajęć
- Satysfakcja z pracy – jeśli uda się spełnić oczekiwania czytelnika
- Kontakt z fajnymi ludźmi – czytelnikami i współpracownikami.
Warsztaty zakończone zostały metaforą „dwóch koszyków”, które kryją się w każdym z nas. Są to takie symboliczne miejsca na dobre i złe doświadczenia. Koszyka na złe doświadczenia nie trzeba wypełniać, wypełnia się niestety sam różnymi małymi rzeczami, które irytują nas albo stresują na co dzień – o ten koszyk dbamy regularnie go opróżniając, aby się nie przepełnił. Staramy się wyrzucać z siebie frustrację i stres aktywnością fizyczną, rozmową, asertywną odmową, gdy nasz dzień wypchany jest już po brzegi. Drugi koszyk, na dobre doświadczenia, opróżnia się z kolei sam, niepostrzeżenie, musimy jednak świadomie zadbać o to, żeby każdego dnia dołożyć do niego choć trochę dobroci: kawałek przeczytanej książki, kawę w miłym towarzystwie, spacer z psem, przytulenie dziecka, zapisanie sobie miłego komplementu od czytelnika i naklejenie w widocznym miejscu przy stanowisku pracy – wszystko, co nas pozytywnie ładuje.
Zajęcia były pełne praktycznych, „z życia wziętych” przykładów i angażujących ćwiczeń – reakcje uczestników pracujących w bibliotekach świadczyły o tym, że pewne sytuacje nie były im obce, niezależnie od miejsca czy stażu pracy. Na warsztatach wypracowano kilka „przepisów” na poradzenie sobie z nimi. Wiedza i empatia prowadzącej dr Anny Kiełbiewskiej, jak i otwartość uczestników sprawiły, że stały się one bezpieczną przestrzenią do wypowiedzi oraz dzielenia się swoimi doświadczeniami.
Relacja: Martyna Zawada, Anna Rębisz, Ewelina Połeć, Małgorzata Zadróżna / Biblioteka Publiczna w Ożarowie Mazowieckim
Grupa czerwona: Warsztat „Cyberbezpieczeństwo czytelnika / Cyberbezpieczeństwo bibliotekarza. Jak usprawnić pracę i współpracę?” – dr MARCIN KARWOWSKI
Pierwszą część warsztatu, dotyczącą cyberbezpieczeństwa czytelnika w otaczającym go świecie, rozpoczęto grą „Pytajniki”, która miała na celu poznanie się uczestników przybyłych na konferencję z różnych instytucji kultury w kraju. Po wylosowaniu pytania, każda z osób wybierała partnera do rozmowy, poznając m.in. w ten sposób jego hobby, zainteresowania, pasje, mocne i słabe strony, przyzwyczajenia itp. Ta rozgrzewka trwająca około 10 minut rozluźniła atmosferę i w płynny sposób wprowadziła uczestników w dalszą część warsztatów.
Następnie analizowano, gdzie są czytelnicy, co im zagraża i co ich wspomaga w sieci? Na przykładzie YouTube i TikToka pokazano, co jest najczęściej oglądane i lubiane w mediach społecznościowych. Kolejnym punktem spotkania było zwrócenie uwagi na fakenewsy, które często pojawiają się w mediach, a które trudno odróżnić od faktów, m.in. z powodu nadmiaru informacji. Zastanawiano się również, jakie środki i narzędzia pomagają odróżnić informacje prawdziwe, od tych które zawierają błędy (zapewniające jedynie „klikalność”). Na koniec tego tematu, uczestnicy warsztatów podzielili się faknewsami, z którymi mieli do czynienia w ostatnim czasie. Następnie zwrócono uwagę na problem groomingu w sieci i zapobiegania temu zjawisku. Ostatnim zagrożeniem, które zostało omówione, jest rozwój sztucznej inteligencji, która nieprawidłowo wykorzystywana, może doprowadzić do zdarzeń zagrażających nawet istnieniu ludzkości. Podano przykłady wykorzystania AI przez młodzież i dorosłych, ostatnio głównie do pisania tekstów wypracowań i relacji z wydarzeń oraz jak wpływa to na zautomatyzowanie tych procesów. Zwrócono uwagę na tempo rozwoju i łatwość zastępowania potencjału ludzkiego sztuczną inteligencją we wszystkich dziedzinach nauki i życia społecznego.
Po omówieniu zagrożeń występujących w sieci, wspólnych dla użytkowników wszystkich grup wiekowych, prowadzący przedstawił przykłady portali, które są narzędziem wspomagającym prawidłowe korzystanie z przestrzeni wirtualnej. Były to:
- Internetowy System Aktów Prawnych
- ePUAP
- gov.pl
- gov.pl
- CEiDG
- Krajowy Rejestr Sądowy
- Moje Państwo.io
- PUE ZUS
- eDeklaracja
- eAdministracja
- Bankowość internetowa
- info – internetowa giełda długów
- Allegro – portal aukcyjny
- OLX – portal z ogłoszeniami
- Ceneo – porównywarka cen
- Finanse i transakcje w sieci
- Akademia PARP
- Udemy
- Internetowe rewolucje Google
- TED
- eEdukacja – edukacja online
- eTransport, podróże, noclegi – Loty Google, Sky Scanner, rozkład PKP, ePodróżnik, My Taxi, Google Maps, JakDojadę, Odyseusz MSZ, Booking, Trivago
- My Heritage
- Indeksy metrykalne – m.in. Genetyka, PomGenBaza, Poznan Project, BaSIA, LubGens etc.
- Źródła o źródłach – baza danych PRADZIAD, wyszukiwarka herbów, słownik nazwisk, wyszukiwarka parafii, wyszukiwarka USC
- Wyszukiwarki zmarłych – Find a grave, Grobonet, wyszukiwarka nekrologów, wyszukiwarka osób represjonowanych, lista oficerów Wojska Polskiego.
Druga część warsztatów ponownie zaczęła się od rozgrzewki – prowadzący rozłożył zdjęcia (przypominające pocztówki) i każdy z uczestników miał wybrać jedno, które najbardziej odpowiadało jego wrażeniu, o tym jak się czuje w sieci. Następnie każdy uczestnik uzasadniał swój wybór, a trener podzielił się swoimi spostrzeżeniami na temat tego, co młodzież aktualnie poszukuje/ogląda w internecie. Dla bibliotekarza jest to cenna informacja, która pokazuje, w jaki sposób możemy zainteresować tę grupę odbiorców, by stali się potencjalnymi użytkownikami bibliotek. Podano również metodę zbierania takich informacji – trzy arkusze z pytaniami: co lubią oglądać (w telewizji i platformach streamingowych)?, co oglądają na YouTube?, co oglądają na Facebooku, Instagramie i TikToku? Uczestnicy szkolenia dostali takie samo zadanie. Musieli odpowiedzieć na ww. pytania, a następnie próbowano wskazać podobieństwa i różnice, jednocześnie omawiając podobieństwa i różnice międzypokoleniowe.
W dalszej części warsztatów skupiono się m.in. na Phishingu – metodzie wyłudzania informacji, bańce informacyjnej – zjawisku personalizowania ukazywanych w internecie treści oraz dopasowywania ich do profilu wyszukującego, zjawisku „podsłuchu” w telefonie i zarzucania treściami, o których się rozmawia. Zwrócono uwagę na tzw. szum informacyjny, utrudniający wyodrębnienie informacji prawdziwych i istotnych. Dość szeroko omówiono komunikatory, m.in. Messenger, Skype, Snapchat, Gadu-Gadu, WhatsApp, Viber oraz programy do spotkań i szkoleń online – Zoom, LiveWebinar, Teams, Google Meet, ClickMeeting, które wykorzystuje się w pracy bibliotekarza. Pokazano codzienną rolę mediów społecznościowych (Facebook, Instagram, YouTube).
Istotnym punktem warsztatów było pokazanie miejsc, które oferują bibliotekarzom (i nie tylko) dostęp do źródeł, z zachowaniem wszelkich praw przynależnych twórcom:
- Legalna Kultura
- Archiwum Filmowe
- Telewizja streamingowa – Netfix, HBO GO, player.pl, ipla.tv
- Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki
- Serwisy muzyczne – YouTube, AudioJungle, Spotify, Tidal, Deezer, Apple Music
- Serwisy z grafiką – Europeana Collections, Fotolia, Freepik, Pixabay, Adobe Stock
- Ninateka
- Polona
- Narodowe Archiwum Cyfrowe
- Musée du Louvre
- Kultura w sieci
Na koniec omówiono usługi Google, m.in. Gmail, dysk Google, dokumenty Google, kalendarz Google oraz inne usługi Google m.in. Google Arts&Culture i poruszono kwestię reklamy w mediach społecznościowych i Google.
Relacja: Anna Marsula, Ewa Krupa, Witold Kekusz / Biblioteka Publiczna w Ożarowie Mazowieckim
